مالکیت فکری به انگلیسی Intellectual Property یا مالکیت معنوی Moral Property شامل حق استفاده و بهره‌برداری از اموال منقول ناملموس برای صاحب آن است. اموال منقول ناملموس، اموالی هستند که دارای ارزش اقتصادی هستند ولی موضوع آنها یک شیء مادی نیست.
به اموال حوزه مالکیت فکری، دارایی های نامشهود نیز گفته می‌شود.
در اینکه عبارت مالکیت فکری واژه‌ای صحیح برای این مفهوم هست یا نه اختلاف نظر وجود دارد. چرا که همه انواع مالکیت در این حوزه زائیده فکر و اندیشه نیست. به عنوان مثال حق سرقفلی به عنوان یکی از حقوق ذیل مالکیت فکری، زائیده فکر و خلاقیت ذهنی نیست. این دسته از افراد به همین دلیل، عبارت مالکیت معنوی یا دارایی های نامشهود را انتخاب صحیح‌تری می‌دانند.
سازمان جهانی مالکیت فکری
سازمان جهانی مالکیت فکری World Intellectual Property Organization به اختصار WIPO ویپو یکی از ۱۵ آژانس تخصصی سازمان ملل متحد است که در سال ۱۹۶۷ تاسیس شد.
مقر این سازمان در ژنو سوئیس است و در حال حاضر ۱۹۳ کشور از جمله ایران عضو آن هستند.
عضویت در سازمان جهانی مالکیت فکری (ویپو) شامل دو نوع عضویت است:
- عضویت دفتر مالکیت صنعتی (ذیل کنوانسیون پاریس)
- عضویت دفتر کپی رایت (ذیل کنوانسیون برن)
ایران از سال ۲۰۰۲ میلادی به عضویت این سازمان در آمده است.
اداره کل مرکز مالکیت معنوی به نشانی https://iripo.ssaa.ir در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در حال حاضر نماینده ایران در بخش مالکیت صنعتی سازمان جهانی مالکیت فکری است.
همچنین اداره کل امور حقوقی و مالکیت معنوی به نشانی https://mho.farhang.gov.ir/fa/subset/juridical در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال حاضر نماینده ایران در بخش کپی رایت است. گرچه ایران تا کنون به کنوانسیون برن در زمینه کپی رایت نپیوسته است.
کنوانسیون جهانی کپی رایت (کنوانسیون ژنو ۱۹۵۲) یک راه حل جایگزین برای کشورهایی بود که مایل به مشارکت در یک میثاق چند جانبه در زمینه کپی رایت بودند ولی امکان پذیرفتن مفاد کنوانسیون برن را نداشتند. ایران تا سال ۲۰۱۲ عضو ناظر کنوانسین جهانی کپی رایت ژنو بود. گرچه از این سال به بعد در هیچ یک از کنوانسیون‌ها و معاهدات بین المللی کپی رایت حضور ندارد.
انواع مالکیت فکری در ایران
در ایران همانند بسیاری از کشورها، مالکیت فکری بر دو نوع است:
- مالکیت صنعتی
- مالکیت ادبی هنری
مالکیت در حوزه نرم افزار عموما ذیل مالکیت ادبی و هنری قرار می‌گیرد.
در حوزه مالکیت صنعتی، مفاهیم زیر قرار می‌گیرند:
- حق اختراع Patent
- اسرار تجاری Trade Secret
- نام تجاری Trade Name
- علامت تجاری Trademark
- برند Brand
- نشانه جغرافیایی Geographical Indication
- طرح صنعتی Industrial Design
در حوزه مالکیت ادبی هنری نیز مفاهیم زیر قرار می‌گیرند:
- کپی رایت (حق تکثیر) Copyright
- حق مولف Author’s Right
- حقوق معنوی Moral Rights
قوانین مرتبط با مالکیت فکری
از آنجا که اموال حوزه مالکیت فکری همگی از دارایی های نامشهود و ناملموس هستند، قوانین و کنوانسیون‌های بین المللی خاص خود را طلب می‌کنند.
در ایران نیز سیر تحول به سمت به رسمیت شناختن مالکیت فکری چند دهه است که شروع شده و قوانین حوزه مالکیت سنتی و فیزیکی در حال عقب نشینی به سمت حوزه های تخصصی خود هستند و خلاء ایجاد شده کم کم در حال پر شدن با تقنین قوانین مرتبط با حوزه مالکیت معنوی است.
قوانین بین المللی در زمینه مالکیت فکری
طی صد سال اخیر مبحث مالکیت فکری و حقوق ناشی از آن به یکی از مباحث کلیدی در حوزه‌های اقتصاد و سرمایه تبدیل شده است. به همین دلیل کنوانسیون‌ها، موافقت‌نامه‌ها و معاهده‌های مختلفی در این زمینه وضع و تصویب شده است:
- کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی سال ۱۸۸۳
- کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری سال ۱۸۸۶
- موافقت‌نامه مادرید برای سیستم ثبت بین‌‌المللی علائم تجاری سال ۱۸۹۱
- کنوانسیون بوینوس آیرس برای کپی رایت سال ۱۹۱۰
- موافقت‌نامه لاهه برای ثبت و سپرده‌‌گذاری بین‌‌المللی طرحهای صنعتی سال ۱۹۲۵
- کنوانسیون ژنو (موافقت نامه جهانی کپی رایت) سال ۱۹۵۲
- موافقت‌نامه لوکارنو برای طبقه‌‌بندی بین‌‌المللی برای ثبت طرحهای صنعتی سال ۱۹۶۸
- موافقت‌نامه درباره جنبه‌های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت فکری (تریپس) TRIPS سال ۱۹۹۴
- معاهده حق مؤلف سازمان جهانی مالکیت فکری به اختصار WCT سال ۱۹۹۶
- معاهده مراکش برای تسهیل دسترسی افراد نابینا و کم‌بینا به آثار چاپی سال ۲۰۱۶
قوانین مرتبط با مالکیت فکری در ایران
- قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات ۱۳۱۰
- قانون تجارت ۱۳۱۱ – باب چهاردهم، اسم تجارتی
- قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان ۱۳۴۸
- قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی ۱۳۵۲
- قانون حمایت از پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای ۱۳۷۹
- قانون الحاق دولت ایران به موافقت نامه مادرید برای ثبت بین المللی علائم تجاری و پروتکل آن ۱۳۸۲
- قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات ۱۳۸۷
- قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی ۱۳۸۰
- قانون تجارت الکترونیکی ۱۳۸۲
- قانون ثبت ارقام گیاهی و کنترل و گواهی بذر و نهال ۱۳۸۲
- قانون حمایت از نشانه های جغرافیائی ۱۳۸۳
- قانون ساماندهی مد و لباس ۱۳۸۵
- قانون ثبت اختراعات ، طرحهای صنعتی و علائم تجاری ۱۳۸۶
- قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران ۱۳۸۹
- سیاست‌های کلی تشویق سرمایه‌گذاری ۱۳۸۹
- نقشه جامع علمی کشور ۱۳۹۰
- قانون امور گمرکی ۱۳۹۰
- قانون برنامه پنجساله ششم توسعه ۱۳۹۶
- سیاست های اجرایی اقدامات ملی مربوط به مالکیت صنعتی از نقشه جامع علمی کشور ۱۳۹۲
ثبت مالکیت فکری
این نوشته به مرور زمان تکمیل می‌شود. لذا بهتر است که لینک این صفحه را Bookmark کنید.
فرم و لیست دیدگاه
هنوز دیدگاهی وجود ندارد.